Ysope ha jarara

Are guivéma nipo ra’e oñandu hikóni Ysope ndaipu porᾶiha héra Jararápe. Ohasa  upéicha heta ára ha oporandu py’ỹi ijupe ndojokupytýi Jarara ndive.

Peteῖ ka’aru pytṹmbýpe, ojotopaite sapy’a hendive peteῖ  y no’ỡnguemi rembe’ýpe. Oma’ẽ sahendy hese Jarara ha he’i ichupe:

-Mba’erepa ndokyhyjéi ndehegui hasýva, taha’e ra’e mitᾶ térᾶ ra’e mitᾶ térᾶ kuña, ᴂuaiᴂui térᾶ karai tuja. Nde vaiete niko chevegui, nde ape  aysy, nde cha’ῖ ha ñeresẽi máramo tuju ky’águi. Che katu che ape vera asy, che mbarete ha che pirére ndojái mba’evéichague mba’e ky’a. Nde reisu’úramo peteῖ tekovépe, reipyte huguy rekapu peve, che rᾶimbore katu, haimete ndojekuaái hese.

-Hẽẽ. Upépeko jajoavy ra’y guasumi  ñaina,  Jarara – heí  Ysope -. Che aisu’úramo hasývape, amonguera ichupe, nde reisu’úramo katu, rejukata katuete. 

Tape ka'aguýpe

Peteῖ  ka’arúpe Huᾶ oguata ohóvo tape ka’aguýre ojesareco ápe ha pépe, ijurujái yvyra rakáre, oheka guyra rupa. Peichaháguinte oñandu sapy’a opokóva hese, ha’ete voi ku oikarᾶiva ichupe pyapẽ mbukúpe. Oñemondýi, ho’ysᾶmbaite ha py’atytyipe oñani tapére.

Pytu’u’ỹme oᴂuahẽ hógape ha ogueru rire ae iputu omombe’u ojehuva’ekue ichupe. Ikatu haguáicha oῖ py’aguapýpe, hogayguakuéra oho ohecha. Huᾶ ohechauka mamoite pevépa oguahẽ tape ka’aguýpe mba’eichapa oñemoῖ omaña haᴂua yvyra rakarẽ.

Peichaháguinte hesaho peteῖ jukeri guasúre, hakᾶ jero’áva  tape ári ha ojerévo ojesareko porᾶ haᴂua hese oikarᾶi jevyma ichupe. Tuicha opuka, ipy’ajera sapy’a, niko ra’e jukeri rakᾶnte oikᾶrai’imi ichupe ha ha’e katu oῖmo’ᾶ ambue mba’e.

POMBERO

                           

Nde  réra  raviju  poñey  syryry  pytū  ahojá'ãme. Hyjúi  hapykuerépe:  pirĩ,  nambi  pu'ã  ha  vy'a  kachiãi.

Avave  nande  rechávai ha  oje'e  nde  rehe  haguevaha  nde  py pyte,  ha  ojekuaa  mba'éichapa  reroguata  nde  rete  nde'atúa  ári  rerojávo  nde  py'arekotevē.

Osenguévo  ñu  hovýre  mitã  churi  pynandi  ojuhu  amo  amóme  ipoty  ne  reingue,  ha hese  opyvoívo  opopo osa pukái  ohendñuvo  okapu  ohechávo otimbo.

Luisõ

Luisõ ha’e peteĩ mymba ojoguava jaguápe, vai, hesa vera ha iñakã guasúva. Pyhare Mbyte osȇ oguahu haguã, omõ pirĩmba umi ohendúva. Sapy’aréi reñandúvo opokóvo nderehe ava iporo’ysava, péva ha’e luisõ omomarandúva ndéve hina oguahȇha nde arapaha.

Peteĩ kuña orekoramõ pokõi memby kuimba’e, peteĩ  he’e Luisõ.

TATAYPÝPE

Peyu, peguapy, peja  tataypýpe. Hu'umbaraíma  mandi'o ,jety, ka'ay hakúma, ko'embotaite. che  sy,

Tataypýpe  ,oñetrahina.

Che ru rupa'úme, mitã  vare'a.  Peju ,peguapy  pepaypa  haguã.  Tataypýpe  oíma  ja'umi  vaerã ñanemolo'ē   porã  vaerã.

Mombe'u

MBA’EICHAPA OIKO KA’I HA KARAJA

Peteĩ árape ndajeko osẽ mbo’ehára kuéra mitã nguéra ndive oguata. Tapépeje ojuhu pindo hi’ajupáva hína. Mbo’ehára peteĩva he’i mitã nguérape:

-Néike pejupi jahecha, pe’u ha peitýmo oréve.

Ápe ha pépe isarambi, osaingopa hikuái pindo rakãre. Vy’ápe oĩ jave hikuái oguahẽ hendápe kuéra kuñakarai mboriahumi imemby reheve. Ohechávo yva aju ho’usete ha ojerure isýpe. Pya’épeko ojerure isy mitã nguérape jahechápa ndoitýmo peteĩmínte jepe imembýpe. Opuka joa hese hikuái ha he’i:

-Mba'ére piko ho’use ramo ndojupíri ápe ore rojupi haguéicha.

-Mba’éicha piko peipota ojupi ko ha’e michĩva gueteri -ombohovái kuñakaraimi.

-Toñeha’ã... toñeha’ã...

Opuka joa hese hikuái. Mitãmi hasẽ soro ha upeichavérõ jepe ndoitýi chupe yva aju. Mbo’ehára kuéra opuka avei he’i rangue mitã nguérape oity haguã yva mitãmíme. Isy ombyasy eterei ojapóva hikuái imembymíre ha hesay hováre he’i chupe kuéra:

-Mba’éicha tamora’e oiko pendehegui Ka'i ha pene mbo’eharégui Karaja.

Aremi rire oñepyrữ ova ova pindo rakãre hãimbiti joa hikuái yva aju ipópe kuéra. Yvy guive katu Karaja kuéra oñeha’ã ojupívo pindo rakáre.

 

KA'I GUASU PÒRA

Poapy ogaygua ndaje oĩ raka’e peteĩ ógape, ha heko porã ndajeko enterove. Peteĩ oĩ hasyvañangarekoha, ha ambue omba'apo raka'e opa mba'épe. Pe hasyvañangarekoha ndaje oikovéva, umi ambue omanopaitéma.

Upéi ndaje osẽ hasyvañangarekoha oiko puévlope, ha opyta pe óga nandi. Peteĩ ára ndaje ou peteĩ itavapypegua he'i chupe:

- Nde, hulána, mávaiko oime oikóva pe pende róga kuépe.

- Mavave ndoikói.

- Aikuaaséngo che upéicharõ mba'éichapa káda ka'aru oĩ ojahe'óva pende rógape.

- Ha ndereikuaáipa araka'e ka'épa -he'i chupe hasyvañangarekoha.

- Chéngo ahendu jepi lúne ka’arukue ha arapotei oñelamentáva upépe.

- Ejapysakamina ñandéve oseguípa upéicha, eikuaa porã ha eju emomarandu cheve -he'i chupe.

Ha oho pe kuñakarai hógape. Oñemoĩ oñatende, upe rire oho jey puévlope:

- Ko semána entéro voi ahendu oñelamentáva pende rógape -he'i hasyvañangarekoha pe ivesína. Upépe pe óga jára osẽ oho meme pa'i rendápe, ha omombe'u chupe. Pa'i katu he'i chupe: "Chemomandu'a péva pe àra ha eju jaha".

Oguahẽvo pe àra poravopapyre va’ekue hikuái, pa'i omonde ijao puku ha oho kuñakarai ndive pe ykeregua rógape raẽ, ha upégui, ohendúma ramo ojahe'óva, oho mbohapyvéva óga guasúpe. Ha pe kuarahy ojero'a, oike potaite rupi guive oñepyrũma oñembyasy ha he’íva: "¡Ni peteĩvako ndarahái chendive!"

Oĩ peteĩ ysyry óga renondépe, ha upe jeguejyha oguejy va’erá hikuái, ha upéi oarriva oguahẽ haguã pe ogaitépe.

Oguejyvo upépe pa'i umía katu, ohecha poapy tendy hendy hína pe ógape, ha hasẽ soróva ndosói. Ojerepa ndaje ógare umi lamparakuéra, hendy porã mombyrýgui jahecha. Ha ohasapávo pe ysyry ha oarrivávo hikuái pe jeguejyha ndaje, ohecha po tendyntema hendy.

Ha upéi hi'aguĩve oúvo hikuái. Pe oike mboyve la trankérape, mokõintema hendy umi tendy. Ha ohasajave porton ha oikévo ikorapýpe, peteĩntema hendy. Ha pe oguahẽnguetévo hikuái, sapikemíntema pe tendy, lampiũntema hendy porãite vaekue. Pe lampiũ ogue javéma, oike hikuái óga guýpe. Upépe opa ojahe'óva ha ojuhu hikuái peteĩ ka’i alasan ojere hína mesa ári. Oñembo'éma kuñakarai mokõivéva ha pa'i oiméne oñembo'éma avei ra'e.

Tuichaiterei kuri pe ka'i, ha upéi a ta'ake ojere, michĩ. Michĩve, michĩve ohóvo. Ha pe michĩete jave, pa'i he'i chupe:

- Ndé mba'e rejapo ko'ápe, mba'éiko rembyasý.

- ¡Ni peteĩvako ndarahái chendive, pokoima oho ha ni pe oikovéva na'ita'aromby chéve! -he'i ka'i.

- Upéicharõ reikuaáma he'i chupe pa’i. Terehókena ko'a guive ha anivékena reju tei.

Ha ojere jey ka'i, ha upéi peteĩ jerépe, oguahẽvo peteĩ mesa omoapevo, opo upégui pe okupe gotyo okañy. Ha pe opokuévo - ohecha pa'i umía- mbarakajaichamíntema tuicha la ka'i.

Poapy ogaygua ndaje oĩ raka’e peteĩ ógape, ha heko porã ndajeko enterove. Peteĩ oĩ hasyvañangarekoha, ha ambue omba'apo raka'e opa mba'épe. Pe hasyvañangarekoha ndaje oikovéva, umi ambue omanopaitéma.

Upéi ndaje osẽ hasyvañangarekoha oiko puévlope, ha opyta pe óga nandi. Peteĩ ára ndaje ou peteĩ itavapypegua he'i chupe:

- Nde, hulána, mávaiko oime oikóva pe pende róga kuépe.

- Mavave ndoikói.

- Aikuaaséngo che upéicharõ mba'éichapa káda ka'aru oĩ ojahe'óva pende rógape.

- Ha ndereikuaáipa araka'e ka'épa -he'i chupe hasyvañangarekoha.

- Chéngo ahendu jepi lúne ka’arukue ha arapotei oñelamentáva upépe.

- Ejapysakamina ñandéve oseguípa upéicha, eikuaa porã ha eju emomarandu cheve -he'i chupe.

Ha oho pe kuñakarai hógape. Oñemoĩ oñatende, upe rire oho jey puévlope:

- Ko semána entéro voi ahendu oñelamentáva pende rógape -he'i hasyvañangarekoha pe ivesína. Upépe pe óga jára osẽ oho meme pa'i rendápe, ha omombe'u chupe. Pa'i katu he'i chupe: "Chemomandu'a péva pe àra ha eju jaha".

Oguahẽvo pe àra poravopapyre va’ekue hikuái, pa'i omonde ijao puku ha oho kuñakarai ndive pe ykeregua rógape raẽ, ha upégui, ohendúma ramo ojahe'óva, oho mbohapyvéva óga guasúpe. Ha pe kuarahy ojero'a, oike potaite rupi guive oñepyrũma oñembyasy ha he’íva: "¡Ni peteĩvako ndarahái chendive!"

Oĩ peteĩ ysyry óga renondépe, ha upe jeguejyha oguejy va’erá hikuái, ha upéi oarriva oguahẽ haguã pe ogaitépe.

Oguejyvo upépe pa'i umía katu, ohecha poapy tendy hendy hína pe ógape, ha hasẽ soróva ndosói. Ojerepa ndaje ógare umi lamparakuéra, hendy porã mombyrýgui jahecha. Ha ohasapávo pe ysyry ha oarrivávo hikuái pe jeguejyha ndaje, ohecha po tendyntema hendy.

Ha upéi hi'aguĩve oúvo hikuái. Pe oike mboyve la trankérape, mokõintema hendy umi tendy. Ha ohasajave porton ha oikévo ikorapýpe, peteĩntema hendy. Ha pe oguahẽnguetévo hikuái, sapikemíntema pe tendy, lampiũntema hendy porãite vaekue. Pe lampiũ ogue javéma, oike hikuái óga guýpe. Upépe opa ojahe'óva ha ojuhu hikuái peteĩ ka’i alasan ojere hína mesa ári. Oñembo'éma kuñakarai mokõivéva ha pa'i oiméne oñembo'éma avei ra'e.

Tuichaiterei kuri pe ka'i, ha upéi a ta'ake ojere, michĩ. Michĩve, michĩve ohóvo. Ha pe michĩete jave, pa'i he'i chupe:

- Ndé mba'e rejapo ko'ápe, mba'éiko rembyasý.

- ¡Ni peteĩvako ndarahái chendive, pokoima oho ha ni pe oikovéva na'ita'aromby chéve! -he'i ka'i.

- Upéicharõ reikuaáma he'i chupe pa’i. Terehókena ko'a guive ha anivékena reju tei.

Ha ojere jey ka'i, ha upéi peteĩ jerépe, oguahẽvo peteĩ mesa omoapevo, opo upégui pe okupe gotyo okañy. Ha pe opokuévo - ohecha pa'i umía- mbarakajaichamíntema tuicha la ka'i.

"Panambi ha Yrupe"

                                             "Panambi ha Yrupe"

Oikondaje raka´e yma mokŏi mitakuñai ñande ypykuera ñemoñare oñoangirũva. Peteǐ hera Panambi ha ambue katu héra Yrupe. Rasa ndaje ha´ekuera ojoayhu ha okóinte jepoyhúpe oiko ka´aguýre oho ombyaty ha ho´u yva aju.

Peteỉ ára ose jeýma jepiveguáicha oñembosarái. Yrupe ombyaty opaichagua yvoty; ojapochuguikuéra peteỉ mbo´y ha omosaingo Panambi ajurare, kóva katu omoỉ peteỉ yvoty pytǎ iporambajepéva Yrupe akaranguere. Peicha oiko isaraki iñakahatǎ oñondive, upeinte ysyry rembe´ýpe peteǐ yvyra poguasuguýpe ojuhu peteǐ guyra ra´y hasêva hina. Ha´ekuéra ohechakuaa ho´a hague hupágui.

- Aichejáranga he´i Panambi ha ohupi ipópe.

- Mba’epa ere ñañe ha´arõ jahupi jey hupápe – ombojoapy Yrupe oñemoĩ rire peteĩ ñe´ême. Yrupe ojupima katu yvyra rakãre ojero´áva ysyry ári, ha panambi hapykuéri, oæuahêvo hikuái hu´ãme Yrupe oipysopyso veijeyva ohupyty chugui guyra rupa.

Upemarõ ipyho sapy’a Panambi ojapyhy jugui ypoha Yrupe he’i chupe opoi haæua chugui ani haæua avei Panambi upemarõ ñemondyipýpe ojerure Tupãme ani iñirumi omano, amañama hese ha ohecha mba’échapa Yrupe rete iñambue ohóvo ho’a kuevo ha oiko chugui peteĩ yvoty iporã mbajepéva.

Py’ae py’aepeko Panambi oguejy ha ou omaña y rembey guie hese.

Tesay pororope ojerurejey Tupãme ojuhumi haæua iñanguirure upe jave oñandu osê ramo ijapégui mokõi pepoparapara ha’ete voicha peimbo’y ombosa’y hetava’ekue.

Upéicha ndaje Yrupegui oiko peteĩ ka’avo ipoty pitã porãva, ovevuiva ohóva y ape ari.

Panambigui katu oiko peteĩ Tupãrymba’ineporãva oveveva yvotytýpe jahechápa ndojuhúi iñanguirû.